وبلاگ :
وب سايت علوم اجتماعي
يادداشت :
درس سوم تاريخ سوم
نظرات :
1
خصوصي ،
33
عمومي
نام:
ايميل:
سايت:
مشخصات شما ذخيره شود.
متن پيام :
حداکثر 2000 حرف
كد امنيتي:
اين پيام به صورت
خصوصي
ارسال شود.
+
فاطمه علي عسكريان
جزر و مد ،
پايين رفتن و بالا آمدن متناوب روزانه سطح آب اقيانوسها، درياها و درياچه‌هاي بزرگ، به دليل تأثير گرانش (جاذبه) ماه و تا حدودي خورشيد. آب در هنگام جزر، پايين مي‌رود و در مد بالا مي‌آيد.
پديده جزر و مد موردتوجه ايرانيان باستان بوده، چنانكه در بندهش (ص 74) آمده است كه دو «باد» از پيش (جانب) ماه مي‌وزد، يكي را «فرود آهَنج» (جزر) و ديگري را «بر آهَنج» (مد) مي‌خوانند. طبيعيدانان و جغرافيدانان دوره اسلامي نيز به سبب كنجكاوي علمي و نيز تأثير جزر و مد بر زندگي ساكنان شهرهاي حاشيه درياها و اقيانوسها در قلمرو اسلامي، به اين پديده توجه داشته‌اند.
عقايد دانشمندان مسلمان در باره جزر و مد تا حدود زيادي متأثر از آراي جغرافيدانان، دريانوردان و اخترشناسان يوناني بوده است. بسياري از طبيعيدانان و اخترشناسان يوناني به‌درستي آگاه بودند كه جزر و مد عمدتاً ناشي از تأثير ماه بر آب اقيانوسها و درياهاست.
اراتستن (منجم يوناني، 273ـ192 ق م) در توضيح نوسانات سطح آب درياها، به‌ويژه در تنگه‌ها، اشاره كرده است كه هنگام طلوع و غروب ماه، مد آغاز مي‌شود و پس از گذر ماه از نصف‌النهار بالايي يا پاييني ناظر، پايان مي‌يابد و جزر آغاز مي‌شود. به نوشته سلوكوس (312ـ280 ق م) و ابرخُس (منجم يوناني، نيمه قرن دوم پيش از ميلاد) موقعيت ماه نسبت به خورشيد (مقارنه، مقابله، تربيع) و موقعيت ناظر، بر ارتفاع مد تأثير دارد ( رجوع کنيد به د. اسلام ، چاپ دوم، ذيل «المدّ و الجزر»). به نقل ادريسي (متوفي560؛ ج 1، ص 93) ساطوطس (شايد منظور ساتوروس ، حكيم يوناني و معلم طب جالينوس، باشد) عقيده داشت كه امتلاء ماه (كامل شدن ماه) سبب [ افزايش دامنه ] جزر و مد مي‌شود. برخي از يونانيان عقايدي شبه‌علمي يا موهوم در باره جزر و مد داشتند، چنانكه ثاوفرسطوس (323ـ 287 ق م) وزيدن باد را منشأ جزر و مد مي‌دانست ( رجوع کنيد به د. اسلام ، همانجا). ادريسي (همانجا) همچنين نقل كرده است كه ارسطو (384ـ322 ق م) و ارشميدس (287ـ212 ق م) خورشيد را موجب حركت بادها و ايجاد جزر و مد مي‌دانستند. پومپونيوس ملا (5 ق م 42 ميلادي)، جغرافيدان اسپانيايي، اگرچه ماه را بر جزر و مد مؤثر مي‌دانست، دو فرضيه ديگر نيز مطرح كرد: جزر و مد نتيجه تنفس زمين يا تأثير حفره‌هاي آن بر آب درياهاست (رجوع کنيد به د. اسلام ، همانجا).فاطمه علي عسكريان
