فصل دوم ، حکومت ما :
درس پنجم و ششم - حکومت ما چه ویژگیهایی دارد؟ / مجلس ما در حکومت چه نقشی دارد؟

حکومت ما چه ویژگیهایی دارد؟
تفاوت درحکومت ها به تفاوت در دین، فرهنگ و تاریخ هر کشور بستگی دارد یکی از مهم ترین ملاک های طبقه بندی حکومت ها، میزان توجه آنها به قوانین الهی است و بر این اساس در یک حکومت الهی فرد یا گروهی به نمایندگی از طرف مردم طبق دستورات و قوانین خداوند بر آنان حکومت می کند.
در این نوع حکومت، فرد یا گروه حاکم بر مردم نه بر اساس تشخیص خود بلکه بر پایه ی دستورات الهی، تعالیم پیامبران و اولیای خدا عمل می کند. در حکومت الهی ، هدف اصلی رشد و سعادت مردم است.

  آیا مردم حکومت ما را انتخاب کرده اند؟

تاریخ کشور نشان می دهد که از گذشته های دور همواره شاهان بر جان و مال مردم تسلط داشته اند و قانون نیز همان اراده شاهان بوده است.
پس از گذشت سالیان دراز مردم دریافتند که حکومت یک نفره، یک حکومت خودکامه است و باعث گمراهی می شود. از این رو در سال 1357 علیه حکومت ظالم و ستمگر شاهنشاهی انقلاب کردند و به رهبر و راهنمایی عادل که راه خدا را تشخیص می داد روی آوردند و با او پیمان بستند که همیشه به راه خدا بروند. پس به پای صندوقهای رأی رفتند و به حکمت جمهوری اسلامی رأی دادند.  

  حکومت ما الهی است.
حکومت الهی حکومتی است که :

اولاً : قوانین آن بر اساس دستورات خداوند باشد و نمایانگر مردم قوانین مخالف دستورات الهی را تصویب نکنند.
ثانیاً : رهبری آن در دست فردی باشد که احکام و دستورات خداوند را به خوبی بداند تا بتواند راه الهی راتشخیص دهد. سیاستمدارباشد تا بتواند از منافع و حقوق مردم در برابر ستمگران دفاع کند، با دشمنان مردم شجاعانه برخورد کند، بینش اجتماعی داشته باشد، به فکر مردم باشد و شرایط اجتماعی آنها را درک کند، با تقوا باشد و با مردم به عدالت رفتار کند.

حکومت جمهوری اسلامی ایران نیز بر پایه این دو ویژگی استوار است.
اولاً : قانون اساسی کشور ما بر اساس احکام قرآن نوشته شده است. قوانینی نیز که در مجلس شورای اسلامی به تصویب می رسند، نباید با قوانین الهی و دستورات خداوند مخالف باشند.
ثانیاً : امام خمینی (ره) بنیانگذار این حکومت، شخصیتی روحانی، آگاه از دین اسلام و اشنا با امور مردم ، حکومت اسلامی را در کشور ما ایجاد کردند. اکنون نیز رهبری حکومت اسلامی در دست فقیهی است که از مسائل زمان آگاه است. بر همین اساس می گوئیم که حکومت اسلامی ما از نوع ولایت فقیه است یعنی سرپرست آن ، شخصیتی روحانی، مسلط به احکام دینی و مطلع از سیاست و اداره جامعه است.  

  ارکان حکومت ما چیست؟

حکومت ما هم مردمی است و هم اسلامی. به هیمن دلیل آن را جمهوری اسلامی می نامند. ارکان حکومت جمهوری اسلامی ایران عبارتند از :

1. قوه مقننه : قوه مقننه وظیفه قانونگذاری را برعهده دارد. در حکومت ما مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان وظیفه قانونگذاری را به عهده دارند و دو رکن قوه مقننه هستند. همه ی قوانین در مجلس شورای اسلامی به تصویب می رسند.
قوانینی که در مجلس تصویب می شوند نباید با احکام اسلامی و قانون اساسی مغایرت داشته باشند، تشخیص دادن این امر به عهده ی شورای نگهبان است. شورای نگهبان از شش نفر فقیه منتخب رهبری و شش نفر حقوقدان تشکیل می شود.

2- قوه مجریه:
این قوه مسؤولیت اجرای این قوانین را برعهده دارد و از دولت و سازمانهایی که تحت نظر دولت به اجرای قوانین می پردازند، تشکیل می شود. آنها موظف اند که بر کار و فعالیت های همه مؤسسات کشور نظارت داشته باشند. رئیس قوه مجریه رئیس جمهور است.

3- قوه قضاییه :
این قوه مسؤولیت نظارت بر اجرای قوانین را برعهده دارد. از دیگر وظایف قوه قضاییه ، رسیدگی به تخلفات و اختلافات موجود در جامعه است.

4- رهبری :
مهم ترین رکن حکومت اسلامی، رهبری آن است. رهبر حکومت اسلامی که فقیهی عادل و مطلع از امور زمان و سیاستمداری درستکار است. با اختیاراتی که قانون اساسی به او می دهد، به این ترتیب بر کار سه قوه قضاییه، مقننه و مجریه نظارت دارد:
- عزل و نصب فقهای شورای نگهبان (نظارت بر قوه مقننه)
- عزل و نصب رئیس قوه قضاییه ( نظارت بر قوه قضاییه)
- امضای حکم ریاست جمهوری یا عزل وی (نظارت بر قوه مجریه)
- رهبر هم چنین میان سه قوه هماهنگی ایجاد می کند تا آنها به خوبی بتوانند جامعه ی اسلامی را اداره و مشکلات آن را رفع کنند.

5 – مجلس خبرگان :
مجلس خبرگان از متخصصان امور دینی تشکیل شده و وظیفه آن، انتخاب رهبر و نیز تشخیص صلاحیت رهبری بر اساس معیارهای قانون اساسی است اعضای مجلس خبرگان را مردم انتخاب می کنند.  

  خودآزمایی درس 5 :
1 – تنوع حکومت ها به چه عواملی بستگی دارد؟

به تفاوت در دین، فرهنگ و تاریخ هر کشور بستگی دارد  

  2 – حکومت الهی چه ویژگیهایی دارد؟

1. قوانین آن بر اساس دستورات خداوند است ونمایندگان مردم قوانین مخالف دستورات الهی را تصویب نمی کنند.
2 – رهبری آن در دست فردی است که احکام و دستورات خداوند را به خوبی می داند تا بتواند راه الهی را تشخیص دهد. سیاستمدار باشد تا بتواند از منافع و حقوق مردم در برابر ستمگران دفاع کند، با دشمنان مردم شجاعانه برخورد کند یا بینش اجتماعی داشته باشد، به فکر مردم باشد، و شرایط اجتماعی آن ها را درک کند، با تقوا باشد و با مردم به عدالت رفتار کند.  

  3 – چرا حکومت اسلامی ایران از نوع حکومت الهی است؟

زیرا هر دو این ویژگی را داراست. اولاً قانون اساسی کشور ما بر اساس احکام قرآن نوشته شده. قوانینی که در مجلس نیز به تصویب برسند نیز نباید با قوانین الهی و دستورات خداوند مخالف باشند.
و ثانیاً : امام خمینی بنیانگذار این حکومت، شخصیتی روحانی، آگاه از دین اسلام و آشنا با امور مردم و جامعه ی خود بودند. ایشان به نمایندگی از طرف مردم حکومت اسلامی را بنا گذاشتند. اکنون هم رهبری در دست فقیهی است که از مسائل زمان آگاه است.  

  4 – ارکان اصلی حکومت اسلامی را نام ببرید.

1-قوه مقننه ، 2- قوه مجریه، 3- قوه قضائیه، 4- رهبری ، مجلس خبرگان  

  5 – رهبر حکومت اسلامی چگونه بر کار قوای سه گانه نظارت می کند؟

او با اختیاراتی که قانون اساسی به او می دهد، به ترتیب زیر بر کار سه قوه نظارت می کند: 1- عزل و نصب فقهای شورای نگهبان (نظارت بر قوه ی مقننه) 2- عزل و نصب رئیس قوه قضاییه (نظارت بر قوه قضاییه) 3 – امضای ریاست جمهوری یا عزل وی (نظارت بر قوه ی مجریه) رهبر همچنین میان کار سه قوه هماهنگی ایجاد می کند. تا آنها بتوانند بخوبی جامعه اسلامی را اداره کنند.  

  6 – متخصصان مجلس خبرگان را چه کسانی تشکیل می دهند و این افراد را چه کسانی انتخاب می کنند؟

متخصصان امور دینی و اعضای مجلس را مردم انتخاب می کنند  

  7 – حکومت اسلامی ما از نوع ولایت فقیه است یعنی چه ؟

یعنی سرپرست آن ، شخصیتی روحانی، مسلط به احکام دینی، و مطلع از اداره سیاست و اداره جامعه است.  

  8 – چرا حکومت ما را جمهوری اسلامی می نامند؟

زیرا هم مرمی است و هم اسلامی است  

  9 – مهمترین رکن حکومت اسلامی ما را چه رکنی تشکیل می دهند؟

رهبری  

  10 – رهبر حکومت اسلامی چه شخصیتی است؟ فقیهی عادل و مطلع از امور زمان و سیاستمداری درستکار است.

فقیهی عادل و مطلع از امور زمان و سیاستمداری درستکار است.  

  درس ششم
6 – مجلس ما در حکومت چه نقشی دارد؟

با کمی دقت در زندگی اجتماعی خود، متوجه می شوید که قوانین تصویب شده در مجلس شورای اسلامی همه زندگیتان را فرا گرفته است.
مجلس شورای اسلامی از نمایندگان مردم تشکیل می شود. در کشور ما هر چهار سال یکبار، مردم پای صندوق های رأی می روند و نمایندگان خود را از میان «نامزد» های نمایندگی انتخاب می کنند. هر یک از نامزدهای انتخاباتی که تعداد بیشتری رأی بیاورد، به عنوان نماینده مردم به مجلس شورای اسلامی راه پیدا می کند.
انتخابات فرصتی است که مردم از طریق آن می توانند در تصمیمات مهمی که حکومت برای آنها می گیرد. شرکت داشته باشند، به همین دلیل با احساس مسؤولیت بیشتری در انتخابات مشارکت می کنند.
نمایندگان مجلس برای اینکه بتوانند در مورد مسائل مهم مملکتی بهتر تصمیم بگیرند، از میان خود افرادی را به عنوان «هیئت رئیسه» انتخاب می کنند. رئیس مجلس در رأس هیئت رئیسه است و وظیفه دارد جلسات مجلس را اداره کند.
کار اصلی نمایندگان مردم ، در مجلس شورای اسلامی ، مشورت کردن درباره مسائل مختلف و وضع قوانین است. آن ها برای مشورت بهتر گروههای گوناگونی را تشکیل داده اند و هر یک از نمایندگان در یکی از این گروهها عضویت دارند. این گروهها کمیسیون نام دارند و کمیسیون نام دارند و کمیسیون کشاورزی، سیاست خارجی ، بازرگانی و آموزش و پرورش از جمله آنها هستند.
هر پیشنهادی که قرار باشد به صورت قانون در بیاید.در مرحله اول در یکی از کمیسیون های مجلس به بحث و مشورت گذاشته می شود. پس از اینکه اعضای کمیسیون در مورد آن بحث کردند و اصلاحات لازم را انجام دادند، برای بحث نهایی در جلسه ی علنی مجلس که اکثریت نمایندگان در آن حضور دارند، مطرح می شود و موافقان و مخالفان در مورد آن آزادانه صحبت می کنند.
اگر مصوبات مجلس از نظر شورای نگهبان مخالف با قانون اساسی و اصول و احکام اسلامی نباشد، برای اجرا به قوه مجریه یا قضائیه ابلاغ می شود.

وظایف و اختیارات مجلس :
برای آشنایی با قوه مقننه لازم است بدانیم که مجلس در چه باید بکند یعنی چه وظایفی دارد و چه می تواند بکند یعنی چه اختیاراتی دارد، بعضی از وظایف و

اختیارات مجلس عبارتند از :
قانون گذاری :
وظیفه اصلی مجلس ، وضع قوانین است. مجلس از طریق تهیه و تنظیم قوانین در زندگی مردم نقش مهمی دارد. حکومت نیز با اجرای قوانین ، نیازهای مختلف مردم و مؤسسات و سازمانها را دفع می کند. اما وظایف مجلس آنها تنها به تصویب قوانین محدود نمی شود بلکه کارهای دیگری را نیز از طرف مردم و برای مردم می تواند انجام دهد، از جمله:

1– دادن رأی اعتماد به وزیران :
رئیس جمهور پس از تأیید و انتخاب از طرف مردم، موظف است وزیران مورد نظر خود را به نمایندگان مجلس معرفی کند. پس از آن، هر یک از وزیران خود را معرفی می کند و نمایندگان در مورد صلاحیت او برای مسؤولیت اظهار نظر می نمایند. در پایان نیز برای هر یک از آنان رأی گیری می شود. اگر بیشتر نمایندگان به وزیر معرفی شده رأی اعتماد بدهند، او به عنوان وزیر منصوب می شود.

2 – سؤال کردن از رئیس جمهوری و وزیران :
نمایندگان مجلس می توانند درباره عملکرد رئیس جمهور و هریک از وزیران آنها سؤال کنند. رئیس جمهور یا وزیری که از او سؤال شده است، باید در مجلس حاضر شود و به سؤال نمایندگان پاسخ دهد.

3 – استیضاح :
استیضاح به معنی توضیح خواستن است و با سؤال کردن تفاوت دارد. در استیضاح پس از آنکه وزیر استیضاح شده در مجلس حاضر شد و در مورد مسئله مورد نظر مجلس توضیح داد، باید از مجلس مجدداً رأی اعتماد بگیرد.

4 – تحقیق و بررسی :
مجلس این اختیار را دارد که در مورد مسائل مهم کشور تحقیق و بررسی کند و برای رسیدگی به مشکلات سازمانها و شکایت های مردم هیئت هایی را تشکیل دهد. همه ی مسؤولان اجرایی در ادارات موظفند به پرسش های هیئت های رسیدگی مجلس پاسخ مناسب دهند و با آنان همکاری کنند. این هیئت ها در مورد نحوه اجرای قوانین تحقیق می کنند. آنها می خواهند بدانند که آیا قوانینی که در مجلس تصویب می گردند به خوبی اجرا می شوند و یابد اجرای آنها نواقصی وجود دارد.

رسیدگی به شکایات مردم :
اگر مردم از ادارات و سازمان های اجرایی یا دستگاههای قضایی مانند دادگاهها ودادسراها شکایت داشته باشند، می توانند آن را با نمایندگان خود در میان بگذارند ، مجلس نیز موظف است به این شکایت ها رسیدگی کند و از سازمانها توضیح بخواهد و نتیجه را اعلام کند.

فکر کنید و پاسخ دهید ، درس 6 :
1- وظیفه ی اصلی مجلس شورای اسلامی چیست؟
مشورت کردن درباره مسائل مختلف و وضع قوانین است.

2- هیئت رئیسه مجلس چه وظیفه ای برعهده دارد؟
نمایندگان مجلس برای اینکه بتوانند در مورد مسائل مهم مملکتی بهتر تصمیم بگیرند، از میان خود افرادی را به عنوان «هیئت رئیسه» انتخاب می کنند، رئیس مجلس در رأس هیئت رئیسه است و وظیفه دارد جلسات را اداره کند.

3– تفاوت سؤال و استیضاح را توضیح دهید.
استیضاح به معنی توضیح خواستن است و با سؤال کردن متفاوت است. در استیضاح، وزیر استیضاح شده پس از اینکه وارد مجلس شد و در مورد مسئله ی مورد نظر مجلس شد و در مورد مسئله مورد نظر مجلس توضیح داد، باید از مجلس مجدداً رآی اعتماد بگیرد.

4 – کمیسیون های مجلس شورای اسلامی چه وظیفه ای برعهده دارند؟
هر پیشنهادی که قرار باشد به صورت قانون در بیاید، در مرحله اول در یکی از کمیسیون های مجلس به بحث و مشورت گذاشته می شود. پس از اینکه اعضای کمیسیون درمورد آن بحث کردند و اصلاحات لازم را انجام دادند، برای بحث نهایی، در جلسه ی علنی مجلس که اکثریت نمایندگان در آن حضور دارند. در صورت گرفتن رأی ثبت از طرف، اکثریت نمایندگان ، مجلس آن را تصویب می کند.